رژیم کتوژنیک یا "کتو" یک برنامه غذایی کم کربوهیدرات و غنی از چربی است که قرن‌ها برای درمان بیماری‌های خاص مورد استفاده قرار گرفته است. در رژیم کتوژنیک، بدن به جای استفاده از گلوکز به عنوان منبع انرژی، از چربی‌ها استفاده می‌کند. در بیسکوپدیا با ما همراه شوید تا در مورد این رژیم، مزایا و معایب آن بیشتر بیاموزیم.
رژیم کتوژنیک چگونه عمل می‌کند؟
فرضیه رژیم کتوژنیک برای کاهش وزن این است که اگر بدن را از گلوکز محروم کنید (منبع اصلی انرژی برای تمام سلول‌های بدن که با خوردن غذاهای کربوهیدراتی به دست می‌آید)، یک سوخت جایگزین به نام کتون از چربی ذخیره شده تولید می‌شود.
زمانی که کربوهیدرات بسیار کمی خورده می‌شود، بدن ابتدا گلوکز ذخیره شده را از کبد بیرون می‌کشد و به طور موقت ماهیچه‌ها را تجزیه می‌کند تا گلوکز آزاد شود. اگر این امر به مدت 3-4 روز ادامه یابد و گلوکز ذخیره شده به طور کامل تخلیه شود، سطح هورمونی به نام انسولین در خون کاهش می‌یابد و بدن شروع به استفاده از چربی به عنوان سوخت اولیه خود می‌کند.
کتواسیدوز(Ketoacidosis) چیست؟
کتون بیش از حد می‌تواند سطح سمی خطرناکی از اسید در خون تولید کند که کتواسیدوز نامیده می شود. در طی کتواسیدوز، کلیه ها شروع به دفع کتون به همراه آب بدن از طریق ادرار می‌کنند که باعث کاهش وزن مرتبط با مایعات می‌شود. کتواسیدوز اغلب در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 رخ می‌دهد، زیرا آنها انسولین تولید نمی‌کنند(هورمونی که از تولید بیش از حد کتون‌ها جلوگیری می‌کند). با این حال، در چند مورد نادر، کتواسیدوز در افراد غیر دیابتی به دنبال یک رژیم غذایی طولانی مدت با کربوهیدرات کم گزارش شده است.
تاریخچه‌ی رژیم کتوژنیک
در قرن نوزدهم، رژیم کتوژنیک معمولاً برای کمک به کنترل دیابت استفاده میشد. در سال 1920 توسط دکتر Russell Wilder به عنوان یک درمان موثر برای صرع در کودکانی که دارو در آنها بی‌اثر بود معرفی شد. در سال‌های اخیر، استفاده از رژیم کتوژنیک به عنوان یک روش کاهش وزن و بهبود عملکرد شکم و روده مورد توجه قرار گرفته است.
تاثیر رژیم کتوژنیک در درمان بیماری‌ها
رژیم کتوژنیک در محیط‌های تحت نظارت دقیق برای سرطان، دیابت، سندرم تخمدان پلی کیستیک و همچنین بیماری آلزایمر آزمایش شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
انواع مختلف رژیم‌های کتوژنیک
چندین نوع از رژیم کتوژنیک وجود دارد، از جمله:
- رژیم کتوژنیک استاندارد(SKD): این یک رژیم غذایی بسیار کم کربوهیدرات، پروتئین متوسط و چربی بالا است. معمولاً حاوی 70 درصد چربی، 20 درصد پروتئین و تنها 10 درصد کربوهیدرات است.
- رژیم کتوژنیک دوره‌ای:(CKD) این رژیم به صورت دوره‌ای است، مانند 5 روز کتوژنیک و به دنبال آن 2 روز پر کربوهیدرات و غیرکتوژنیک.
- رژیم کتوژنیک هدفمند:(KTD) این رژیم به شما اجازه می‌دهد که کربوهیدرات بیشتری را مصرف کنید.
- رژیم کتوژنیک با پروتئین بالا: این رژیم غذایی مشابه رژیم کتوژنیک استاندارد است، اما حاوی پروتئین بیشتری می‌باشد. این نسبت اغلب 60 درصد چربی، 35 درصد پروتئین و 5 درصد کربوهیدرات است.
با این حال، تنها رژیم‌های کتوژنیک استاندارد و با پروتئین بالا به طور گسترده مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. رژیم‌های کتوژنیک دوره‌ای یا هدفمند روش‌های پیشرفته‌تری هستند و عمدتاً توسط بدنسازان یا ورزشکاران استفاده می‌شود.
منابع مختلف غذایی برای رژیم کتوژنیک
مصرف برخی از مواد غذایی در رژیم کتوژنیک ممنوع می‌باشد، که در ادامه به معرفی برخی از موادغذایی که مناسب این رژیم نیستند، می‌پردازیم:
- نشاسته: برنج، گندم، پاستا و …
- حبوبات: لوبیا، عدس، نخود و…
- غذاهای شیرین: نوشابه، آب میوه، اسموتی، کیک، بستنی، آب نبات و …
- میوه: همه میوه‌ها، به جز بخش‌های کوچکی از انواع توت‌ها مانند توت فرنگی
- سیب‌زمینی، سیب زمینی‌شیرین، هویج، ازگیل و…
- محصولات کم چرب یا رژیمی: سس مایونز کم چرب، سس سالاد و چاشنی ها(به دلیل فرآوری شدن)
- برخی از چاشنی‌ها یا سس‌ها: سس باربیکیو، خردل عسل، سس تریاکی، سس کچاپ و …
- چربی‌های ناسالم: روغن های گیاهی فرآوری شده، سس مایونز و …
- الکل: آبجو، شراب، مشروب، نوشیدنی‌های مخلوط
- غذاهای رژیمی بدون قند: آب نبات‌های بدون قند، شربت‌ها، پودینگ‌ها، شیرین کننده‌ها، دسرها و…
به عنوان غذاهای مجاز شما باید اکثر وعده‌های غذایی خود را بر اساس این غذاها تنظیم کنید:
- گوشت: گوشت قرمز، استیک، ژامبون، سوسیس، بیکن، مرغ و بوقلمون
- ماهی‌های چرب: سالمون، قزل آلا، تن و ماهی خال مخالی
- تخم مرغ
- کره و خامه
- پنیر: پنیرهای فرآوری نشده مانند چدار، بز، خامه، آبی یا موزارلا
- آجیل و دانه‌ها: بادام، گردو، دانه کتان، تخم کدو تنبل، دانه چیا و …
- روغن‌های سالم: روغن زیتون، روغن آووکادو
- سبزیجات کم کربوهیدرات: سبزیجات سبز، گوجه فرنگی، پیاز، فلفل و …
- چاشنی ها: نمک، فلفل، گیاهان، ادویه‌جات و ترشی‌جات
برخی از عوارض جانبی رژیم کتوژنیک
برخی از عوارض جانبی منفی رژیم کتوژنیک طولانی مدت، از جمله افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه و پوکی استخوان، و افزایش سطح اسید اوریک خون (یک عامل خطر برای نقرس) پیشنهاد شده است. اگر انواع غذاهای توصیه شده در رژیم کتوژنیک گنجانده نشود، ممکن است کمبود مواد مغذی احتمالی ایجاد شود.
از آنجایی که گروه‌های غذایی کامل کنار گذاشته می‌شوند، کمک یک متخصص تغذیه ممکن است در ایجاد یک رژیم غذایی کتوژنیک که کمبود مواد مغذی را به حداقل می‌رساند مفید باشد.
همچنین علائم احتمالی محدودیت شدید کربوهیدرات که ممکن است روزها تا هفته ها طول بکشد عبارتند از: گرسنگی، خستگی، خلق و خوی ضعیف، تحریک پذیری، یبوست، سردرد و "مه" مغز. اگرچه ممکن است این احساسات ناخوشایند فروکش کند، اما محدود شدن از غذاهای لذت بخش چالش های جدیدی ایجاد کند.
رژیم کتوژنیک مناسب چه کسانی است؟
رژیم کتوژنیک ممکن است برای برخی از افرادی که در کاهش وزن با روش‌های دیگر مشکل داشته‌اند، گزینه‌ای مناسب باشد. نسبت دقیق چربی، کربوهیدرات و پروتئینی که برای دستیابی به مزایای سلامتی مورد نیاز است در بین افراد به دلیل ساختار ژنتیکی و ترکیب بدن آنها متفاوت است. بنابراین، اگر فردی تصمیم به شروع رژیم کتوژنیک دارد، توصیه می‌شود با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کند.
به عنوان نکته‌ی آخر باید بگیم که رژیم‌های غذایی در حال حاضر یکی از موضوعات مهم در زمینه سلامت و بهبود امنیت غذایی است. با توجه به نیازها و محدودیت‌های هر فرد، رژیم‌های غذایی مختلفی وجود دارد که براساس نوع غذاها و مقدار مصرف آنها تنظیم می شوند. از دیگر رژیم‌های غذایی معروف می‌توان به رژیم فستینگ، رژیم خام گیاه‌خواری و … اشاره کرد.
منابع: وب سایت دانشگاه هاروارد
