آداب و رسوم شب یلدا

پایان پاییز و آغاز زمستان، شب یلدا را به ارمغان می‌آورد. این شب طولانی، فرصتی برای خداحافظی با فصل رنگارنگ پاییز و استقبال از فصل سپید زمستان است. این شب در میان ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیرباز با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. به بهانه نزدیک شدن به شب یلدا، تصمیم گرفته‌ایم در این قسمت از بیسکوپدیا نگاهی به تاریخچه و آداب و رسوم این شب، به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ملی ایرانیان داشته باشیم. امید است با حفظ این آداب و رسوم بتوانیم شب یلدا را به عنوان نمادی از فرهنگ و تمدن ایرانیان برای همیشه زنده نگه‌داریم.

تاریخچه شب یلدا

تاریخچه و پیشینه شب یلدا به زمان‌های بسیار دور برمی‌گردد، اما قدمت دقیق آن مشخص نیست. بسیاری از باستان‌شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده‌اند. این نظریه بر اساس نقوشی است که روی ظروف سفالی دوران قبل از تاریخ یافت شده‌اند. این نقوش شامل حیواناتی مانند عقرب و قوچ بوده که نمادهای ماه‌های ایرانی هستند. البته، نقوش و کتیبه‌های مربوط به شب یلدا بسیار نادر هستند، اما باستان‌شناسان بر این باور هستند که می‌توان آیین‌های مربوط به این شب را تا هفت هزار سال پیش ردیابی کرد.
با این حال، آنچه به عنوان شب یلدا به رسمیت شناخته شده است، به پانصد سال پیش از میلاد برمی‌گردد. در این زمان داریوش یکم، پادشاه هخامنشی تقویم رسمی ایرانیان را که شامل گاه‌شماری مصری‌ها و بابلی‌ها بود، وارد کشور کرد. در این تقویم، شب یلدا به عنوان اولین شب زمستان و طولانی‌ترین شب سال تعیین شد.

آداب و رسوم ایرانیان در شب یلدا

از آیین‌های شناخته‌شده و متداول شب یلدا، می‌توان به آتش‌افروزی، قصه‌گویی بزرگان، خوردن تنقلات، شاهنامه‌خوانی، فال گرفتن با دیوان حافظ و هدیه دادن به تازه عروس‌ها اشاره کرد. در ادامه به توضیح هر کدام از این آداب و رسوم خواهیم پرداخت.
 

خوردن تنقلات و میوه

یکی از مهم‌ترین کارهایی که در شب یلدا انجام می‌شود، تهیه و تزئین میوه‌های مخصوص این شب است. اگر در دو روز آخر آذرماه به بازار بروید می‌بینید که مغازه‌ها پر از میوه‌های یلدایی هستند. دو میوه انار و هندوانه از جمله خوراکی‌های مرسوم شب یلدا و پای ثابت تمام سفره‌های یلدایی هستند، اما میوه‌های دیگری مانند خربزه، پرتقال، نارنگی و خیار نیز معمولا در سفره‌ها وجود دارند.

روشن کردن آتش در شب یلدا

یکی از رسوم مهم شب یلدا، روشن کردن آتش است. آتش در باور ایرانیان باستان نماد روشنایی و خورشید بود. همچنین برخی از آن‌ها معتقد بودند که آتش می‌تواند تاریکی و نیروهای اهریمنی را دور کند. از این رو، در شب یلدا آتش روشن می‌کردند تا با روشنایی آن بر تاریکی و سرما غلبه کنند و از نیروهای اهریمنی در امان بمانند.
 

قصه‌گویی در شب یلدا

شب یلدا، شبی است که خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و با قصه‌ها و شعرخوانی‌های بزرگ‌ترها، خاطره‌های شیرینی را برای خود رقم می‌زنند. قصه‌هایی که قهرمانان آنها پریان، دیوها و جانوران هستند و برای کودکان بسیار جذاب و دوست‌داشتنی هستند. بسته به فرهنگ هر شهر یا استان قصه‌های مختلفی در شب یلدا نقل می‌شود. به عنوان مثال، قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی‌ها و داستان‌های شاهنامه در بین خراسانی‌ها رایج است.

گرفتن فال حافظ در شب یلدا

فال حافظ یکی از سنت‌های قدیمی و محبوب ایرانیان است که در شب یلدا نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. در این شب، شخص بزرگ خانواده یا کسی که در ادبیات فارسی مهارت دارد، برای هر یک از اعضای خانواده فال حافظ می‌گیرد. این کار فرصتی برای اعضای خانواده فراهم می‌کند تا از دیدگاه حافظ به سرنوشت خود نگاه کنند و به نوعی به آینده خود بیندیشند. وقتی هر یک از اعضای خانواده فال خود را می‌شنوند، با توجه به شرایط و موقعیت خود می‌توانند نکات و پیام‌های اخلاقی و عرفانی را از آن برداشت کنند. این کار می‌تواند باعث تقویت روحیه و امید و همچنین افزایش همدلی و همبستگی بین اعضای خانواده شود.

شاهنامه‌خوانی در شب یلدا

سنت بازخوانی اشعار قدیمی در شب یلدا، یکی از سنت‌های دیرینه ایرانی است که به رغم قدمت کم خود، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در میان خانواده‌های ایرانی پیدا کند. در این سنت، بزرگ فامیل اعضای خانواده را دور هم جمع می‌کند و از اشعار قدیمی ایرانی می‌خواند. این اشعار می‌توانند از شاهنامه فردوسی، اشعار حافظ، اشعار سعدی و یا تمثیل‌های قدیمی و محبوب باشند. در اکثر خانواده‌های ایرانی، اشعار شاهنامه فردوسی از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند. این سنت یکی از جذاب‌ترین و صمیمانه‌ترین سنت‌های یلدا است که به ما کمک می‌کند تا با فرهنگ و تاریخ غنی ایران آشنا شویم. همچنین، این سنت فرصتی برای اعضای خانواده فراهم می‌کند تا در کنار هم و در فضایی آرام و صمیمی لحظات خوشی را سپری کنند.

هدیه بردن برای تازه عروس‌ها

برای تازه عروس‌ها، شب یلدا شبی باشکوه و خاطره‌انگیز است. در این شب، خانواده داماد با هدایایی به منزل خانواده عروس می‌روند تا اولین یلدای عروس و داماد را جشن بگیرند. این هدایا معمولا شامل میوه، آجیل، شیرینی‌، پوشاک، جواهرات و سایر وسایل مورد نیاز عروس است. در برخی از مناطق ایران خانواده داماد علاوه بر هدایای معمول، ماهی زنده‌ای را نیز به عروس هدیه می‌دهند. این رسم در بسیاری از شهرهای ایران با نام یلدابرون معروف است.

شب یلدا، فرصتی برای دور هم جمع شدن و گرامی‌داشت فرهنگ و سنت‌های ایرانی است. بیایید در این شب، با برگزاری جشنی باشکوه و خاطره‌انگیز به این سنت‌ها احترام بگذاریم. در پایان، از صمیم قلب آرزو می‌کنیم که در شب یلدا دل‌هایتان گرم و لب‌هایتان خندان باشد.
مراجع:

 سایت:Namak

سایت:Jabama